Υπογονιμότητα είναι η αδυναμία σύλληψης, μετά από 12 μήνες σεξουαλικών επαφών, χωρίς προφύλαξη ή χρήση αντισυλληπτικών μέσων.
Στειρότητα είναι η απόλυτη αδυναμία σύλληψης.
Το πρόβλημα της υπογονιμότητας εμφανίζεται συχνά και είναι διαχρονικό.
Το ποσοστό συνεχώς μεγαλώνει τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) το 15% των ζευγαριών αντιμετωπίζουν δυσκολία σύλληψης γενικότερα.
Η πιθανότητα σύλληψης σε ένα ζευγάρι που βρίσκεται σε αναπαραγωγική ηλικία και έχει σεξουαλική επαφή χωρίς προφύλαξη ή χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων είναι 20% ανά μήνα. Σε 12 μήνες, το ποσοστό σύλληψης φθάνει στατιστικά στο 93% .
Τα αίτια υπογονιμότητας περιλαμβάνουν:
- Προβλήματα του σπέρματος (που αφορούν τον αριθμό, την κινητικότητα και τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων).
- Δευτεροπαθής υπογονιμότητα, μετά από χειρουργική επέμβαση (αφαίρεση σαλπίγγων).
- Διαταραχές ωοθυλακιορρηξίας.
- Παθήσεις του τραχήλου της μήτρας και «εχθρική» συμπεριφορά της τραχηλικής βλέννας (εμποδίζεται η διείσδυση των σπερματοζωαρίων).
- Παθήσεις της μήτρας και των σαλπίγγων (απόφραξη, συμφύσεις).
Ενδομητρίωση.
- Αυξημένη ηλικία της γυναίκας.
- Παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής (κάπνισμα, κατανάλωση οινοπνεύματος, εργασιακό περιβάλλον, παχυσαρκία).
- Ανεξήγητη υπογονιμότητα, η οποία κατέχει σημαντικό ποσοστό (περίπου 15-20%) των περιπτώσεων.
Κλινικός και εργαστηριακός έλεγχος υπογόνιμου ζευγαριού.
Για την γυναίκα
• Υπερηχογράφημα έσω γεννητικών οργάνων.
• Υστεροσαλπιγγογραφία.
• Υστεροσκόπηση, λαπαροσκόπηση.
• Εξετάσεις αίματος (π.χ. έλεγχο θυρεοειδούς, προλακτίνης, ορμονικό προφίλ).
• Καλλιέργειες κολπικού υγρού (ουρεόπλασμα, μυκόπλασμα κλπ).
Για τον άνδρα
• Έλεγχος σπέρματος (σπερμοδιάγραμμα, καλλιέργεια).
• Έλεγχος από ουρολόγο (ανατομίας κοκ).
Η φιλοσοφία αντιμετώπισης της υπογονιμότητας μπορεί να περιλαμβάνει
α) μια φάση αναμονής,
β) διενέργεια εξετάσεων για τη διερεύνηση των αιτίων υπογονιμότητας, με σκοπό την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας,
γ) χρονοδιάγραμμα αντιμετώπισης (π.χ. περιορισμένος αριθμός σπερματεγχύσεων, υστεροσκόπηση, λαπαροσκόπηση κ.ά.),
δ) άμεση εφαρμογή εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Η σπερματέγχυση είναι μέθοδος εκλογής σε ζευγάρια που οι παράγοντες της υπογονιμότητας δεν είναι σοβαροί. Παράγοντες όπως η χαμηλή ποιότητα σπέρματος και η "εχθρική" τραχηλική βλέννη είναι προβλήματα που μπορούν να αντιμετωπιστούν με τη μέθοδο αυτή. Η σπερματέγχυση είναι μια ανώδυνη διαδικασία και πραγματοποιείται την ημέρα ωορρηξίας της γυναίκας. Την ίδια ημέρα ο σύζυγος δίνει σπέρμα, το οποίο υφίσταται έλεγχο και κατάλληλη επεξεργασία στο εργαστήριο. Τα κινούμενα σπερματοζωάρια συγκεντρώνονται και εν συνεχεία τοποθετούνται στη μήτρα με τη βοήθεια ενός ειδικού καθετήρα.
Για να είναι αποτελεσματική η σπερματέγχυση πρέπει οι σάλπιγγες της γυναίκας να είναι διαβατές. Υπάρχουν διάφορες τεχνικές σπερματέγχυσης όπως είναι η κλασσική αλλά και πιο πρωτοποριακές όπως η FSP και η IUTPI. Tέλος σπερματέγχυση μπορεί να πραγματοποιηθεί και με τη χρήση σπέρματος δότη (ετερόλογος σπερματέγχυση).
Η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι μια πολύπλοκη διαδικασία και μέθοδος εκλογής σε πιό σύνθετα προβλήματα υπογονιμότητας. Στην μέθοδο αυτήν χρησιμοποιούνται ωάρια και σπερματοζωάρια για τη δημιουργία ενός εμβρύου σε εργαστηριακό περιβάλλον. Ακολούθως το έμβρυο αυτό τοποθετείται μέσα στη μήτρα της μητέρας (μεταξύ της 3ης και 5ης ημέρας ζωής) με ειδικό καθετήρα.
Η διαδικασία αποτελείται από επιμέρους στάδια:
•Την ορμονική διέγερση των ωοθηκών της γυναίκας για την παραγωγή ωαρίων.
•Τη διακολπική λήψη των ώριμων ωαρίων με βελόνη, κάτω από υπερηχογραφικό έλεγχο.
•Τη λήψη σπερματοζωαρίων και την επιλογή αυτών που εμφανίζουν την καλύτερη μορφολογία και κινητικότητα.
•Τον ενοφθαλμισμό (είσοδο) ενός σπερματοζωαρίου μέσα στο ωάριο της γυναίκας σε εργαστηριακό περιβάλλον.
•Την προετοιμασία της μήτρας (ενδομητρίου) με τεχνικές ορμονικής διέγερσης προκειμένου να είναι σε θέση να υποδεχθεί το γονιμοποιημένο ωάριο.
Γίνεται αντιληπτό ότι και οι δύο μέθοδοι αποτελούν τρόπο εκλογής για επιτυχή γονιμοποίηση και έχουν την αξία τους ανάλογα με τις ανάγκες του ζευγαριού.
Αυτό που έχει όμως σημασία είναι η συνεχής προσπάθεια του ζευγαριού και η επίτευξη του στόχου που δεν είναι άλλος από την γέννηση ενός (ή περισσοτέρων), υγιούς παιδιού!